پارسه ایرانیان

اهمیّت نواحی شرقی ايران

در قرن دّوم هجری، بدليل گسترش قلمرو مسلمانان و وجود نژادهای گوناگون، خليفه برای هر قسمت اين قلمرو ، حاکمی را تحت عنوان امير تعيين کرده و اعزام ميداشت و مهمترين سرزمينی که در دوره عباسيان برای آن امير

می فرستادند، خراسان بود. و خراسان مرز قلمرو اسلامی با شرق آسيا به شمار می رفت.

تشکيل سلسله طاهريان در خراسان

در اوايل قرن سوّم ، طاهر يکی از معروفترين سرداران مامون از طرف او امير خراسان شد و بدليل انکه در يک فرصت مناسب عدم اطاعت خود را از مامون اعلام کرد ، اوّلين حکومت مستقل ايرانی بعد از اسلام در ايران تشکيل شد و حکومت او به طاهريان معروف شد ،(نام موسّس حکومت). در زمان طاهريان نيشابور به پايتختی برگزيده شد.

طاهريان در جنگ با خوارج در شرق ايران به پيروزی دست يافتند و سرزمينهای ديگری مانند سيستان و قسمتی از ماوراءالنهر را به تصرّف در آوردند و نظم و امنيّت را در مرزها بر قرار کردند. در زمان حکومت طاهريان به جهت اهميّت آنان به کشاورزی و عمران و آبادی ، کشاورزان به آسودگی زندگی می کردند .

قيام بابک عليه خليفه عباسی

گذشته از نواحی شرقی ايران که تحت سلطه طاهريان بود ، مناطق غربی ايران تحت نظارت مستقيم خليفه بغداد قرار داشت . امّا دراوايل حکومت طاهريان،بابک در آذربايجان برعليه خليفه قيام کرد وبه دليل دشمنی با خليفه ، توانست بسياری از سپاهيان او را شکست دهد . اين دشمنی و جنگ با خلفای عباسی بيست سال طول کشيد و سرانجام توسط خليفه سرکوب شد .

طاهريان ضعيف و سرنگون می شوند

يکی از بزرگان سرزمين طبرستان به نام مازيار پس از سرکوبی بابک قيام کرد . ولی پس از مدّت ها جنگ و گريز توسط طاهريان سرکوب شد . امّا همين جنگها باعث شد تا خوارج در قسمتهای شرقی ايران دست به شورش بزنند و بدليل مقتدر نبودن آخرين امير طاهری يعنی محمّد بن طاهر ، حکومت طاهريان رو به ضعف گذشت و در قرن سوّم هجری توسط يعقوب ليث سرنگون شد .

تاسيس سلسله صفّاريان در سيستان

بدليل ضعف دولت طاهريان وآزار و اذيّت خوارج در سيستان و خراسان ، يکی از دلاوران سيستان به نام يعقوب ليث به کمک برادرانش خوارج را شکست داد و معروف شد . يعقوب بدليل رويگری سلسه خود را به صفاريان ناميد ( صفار يعنی رويگر ) اما خود از گروه عيّاران بود . گروهی که طرفدار جوانمردی ، بخشش وکمک به ضعيفان بودند.امّا گاهی به غارت و راهزنی کاروانها می پرداختند

يعقوب به دليل زيرکی و بخشندگی ، به رهبری عيّاران رسيد و خوارج را سرکوب کرد و با تصرّف نيشابور سلسله طاهريان را منقرض کرد . اما از آنجايی که مطيع خليفه عباسی نبود ، به دشمنی با او برخاست و به قصد جنگ با او به عراق حمله ور شد . در اين جنگ خليفه يعقوب را شکست داد و او پس از چندی بيمار شد و در گذشت .

مشکلات فراوان صفاريان را ضعيف می کند

در آخرين لحضات زندگی يعقوب برادرش عمروليث جانشين او شد و تصميم گرفت با خليفه صلح کند و خليفه نيز در ازای دريافت ماليات از او، حکومت او را قبول کرد.

در زمان حکومت او، قلمرو صفاريّان گسترش يافت و خليفه بدليل ترس از حمله احتمالی عمرو ليث به بغداد به طور پنهانی مخالفان او را تحريک می کرد . از جمله ايجاد اختلاف ميان عمرو ليث و امير اسماعيل سامانی، حاکم ماوراء النهر .در اين جنگ صفاريّان صفاريّان شکست خوردند و عمروليث پس از اسارت و تبعيد به بغداد , در زندان خليفه به قتل رسيد. و پس از او حکومت صفاريّان به سيستان محدود شد.

تشکيل سلسله سامانيان در ماوراءالنهر

امير اسماعيل سامانی در زمان جنگ عمروليث صفاری با مخالفان ، در ماوراءالنهر سلسله سامانيان را تاسيس کرد. او که قدرت را از پدران خود و جنگ با ترکان بت پرست بدست آورده بود ، قلمرو سامانيان را گسترش داد. پايتخت او شهر بخارا بود . او پس از شکست دادن عمروليث ، تمام خراسان را فتح کرد و بدليل دليري و توجه به عمران و آبادی کشور ، دولت سامانيان را به قدرت و وسعت فراوانی رساند.

از سوی ديگر وجود وزيران خردمندی چون بلعمی و جيهانی دستگاه امير اسماعيل ، در اين قدرت و وسيت تاثير فراوانی داشت . خصوصا آنکه سامانيان به زبان فارسی علاقه فراوانی داشتند و از شاعران و نويسندگان حمايت ميکردند . شاعران و دانشمندانی چون رودکی ، ابوعلی سينا و ابوريحان بيرونی در اين دوره می زيستند.

اختلافات داخلي و حمله خارجي سامانيان را منقرض مي سازد

دولت سامانيان که در ابتدا با نظم بسيار اداره می شد ، بدليل مشکلات درونی سست شد و علت اصلی آن وجود سپهسالاران يعنی فرماندهان بزرگی بود که در دولت سامانی جای وزيران را گرفتند . آنان اسيران ترک نژاد بودند و پس از رسيدن به مقام سپهسالاری قدرت خود را افزايش دادند به حاليکه اميران سامانی بازيچه دست آنان شدند . از جمله معروفترين سپهسالاران آلپتکين است.